2 – انسان در نسبت داده شدن به پدر و مادرش اختیاری از خود ندارد:

کدام یک از شما پدر یا مادر خود را انتخاب نموده‌اید؟ شما در تعیین پدر و مادر خود اختیاری ندارید.

3 – انسان در تعیین زادگاه خود بی‌اختیار است:

 چه کسی در انتخاب مکان ولادت خود اختیاری دارد؟ شخصی در دمشق متولد شده است و شخصی در شیکاگو. شما در تعیین زادگاه خود بی‌اختیارید.

4 – انسان در زمان تولد خود نیز اختیاری ندارد:

 ما همه در قرن بیستم آفریده شده‌ایم و پس از صد سال هیچ‌کدام از حاضران در این‌جا وجود نخواهند داشت و در صد سال پیش نیز هیچ کدام از این افراد حاضر نبوده‌اند. شما در تعیین زمان ولادت خود بی اختیار هستید. در مرد یا زن بودن خود و در تعیین پدر و مادر خود و در تعیین مکان و زمان ولادت خود اختیاری ندارید.

5 – انسان در تعیین قیافه و شکل خود اختیاری ندارد:

شما قد بلندی دارید. این زیباست. آیا در این امر اختیاری داشته‌اید. شما قد بلند نیستید. آیا شما اراده‌ای داشته‌اید؟ رنگ شما سفید است. شخصی دیگر سیاه پوست است. آیا او مختار است؟ شکل، رنگ، ويژگی‌های شما. شما سرعت بدیهه گویی دارید. شما حافظه‌ی قوی دارید. شما درک بالا دارید. شما داوری عالی دارید. تمام ويژگی‌ها و توانایی‌های شما بدون اختیار شما به شما داده شده است. شما در آن اختیاری ندارید. 

اوضاع کنونی شما بهترین اوضاعی است که شایسته‌ی شماست:

 مهم‌ترین چیزی که باید درباره‌ی موضوع بی اختیاری بدانیم این است که چیزی که خداوند برایتان مقدر نموده یا خداوند شما را در آن حالت قرار داده است بهترین حالتی است که شاید به نفع شما باشد و شما در آن در امان باشید. بنابراین تمام انسان‌ها در روز قیامت پرده از رازهای آنان برداشته می‌شود و ارتباط خود با خدا را با این آیه خلاصه می‌کنند که می‌فرماید:

﴿ وآخِرُ دَعْوَاهُمْ أنِ الحَمْدُ لِلَّه رَبّ العالَمِينَ ﴾
﴿ و پايان نيايش آنان اين است كه ستايش ويژه‌ی پروردگار جهانيان است﴾

( سوره يونس آيه: 10 )

 و این معنای برخی از سخنان است: اگر پرده از رازها برداشته شود شما حقیقت را انتخاب می‌کنید. شما در مرد یا زن بودن اختیاری ندارید و در انتخاب مادر و پدر و مکان و زمان ولادت و نیز ويژگی‌هایتان هیچ اختیاری ندارید.

انسان در مسائل امر و نهی تعبدی مختار است:

 اما شما در تکلیف خود مختارید. خداوند بزرگ شما را به نماز دستور داده است. شما مختارید نماز بخوانید یا نخوانید. شما را به پایبندی امر فرموده است. شما می‌توانید پایبند باشید یا نباشید. شما را به راستگویی امر نموده چه راست بگویید و چه راست نگویید. شما را به عدالت ورزی امر نموده چه منصف باشید و چه بی انصاف باشید. به شما دستور داده به اطرافیان خود رحم کنید چه شما رحم کنید و چه سنگ دل باشید. شما را به نیکی به پدر و مادر امر نموده است؛ چه به آنان نیکی کنید و چه بدی کنید. شما در تکالیف خود مختارید. شما را به کسب علم امر نموده است. به این مسجد آمدید و همه می‌توانستید نیایید و درخانه‌ی خود بمانید. حتی می‌توانست به سمت کاباره برود آیا این طور نیست؟ این یک حقیقت است و شما در آن مختارید. شما در تکالیف شرعی مختارید:

﴿ إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا (3) ﴾
﴿ ما راه را به او نشان داديم خواه شاكر باشد و پذيرا گردد يا ناسپاس﴾

( سوره انسان)

﴿ فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ (29) ﴾
﴿ پس هر كه بخواهد بگرود و هر كه بخواهد انكار كند ﴾

( سوره كهف)

﴿ وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا (148) ﴾
﴿ و براى هر كسى قبله‏‌اى است كه وى روى خود را به آن [سوى] مى‏ گرداند ﴾

( سوره بقره )

﴿ إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا (3) ﴾
﴿ ما راه را به او نمایاندیم؛ پس هر كه بخواهد بگرود و هر كه بخواهد انكار كند﴾

 شما مختارید. اگر مختار نبودید پاداش و عقاب معنایی نداشت و بهشت و دوزخ بی‌معنا می‌شد و تکلیف و امانت بیهوده بود و اعمال شما به هیچ وجه ارزشی نداشت.
اگر گوشی همراه بسیار پیشرفته‌ای داشته باشید و خدای نخواسته کسی هفت تیر به روی شما بکشد و به شما بگوید: این گوشی را به من بده. آیا شما گوشی را به او می‌دهید؟ دلتان می‌سوزد زیرا شما مجبور به این کار شده‌اید.

هدایت اختیاری مطلوب است نه هدایت اجباری:

 می‌خواهم سخنی به شما بگویم: اگر خداوند می‌خواست همه‌ی ما ایمان بیاوریم:

﴿ وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا (99) ﴾
﴿ و اگر پروردگار تو مى‏ خواست قطعا هر كه در زمين است همه آنها يكسر ايمان مى ‏آوردند﴾

( سوره يونس )

 اگر پروردگار می‌خواست همه‌ی مردم ایمان می‌اوردند. این کار بسیار ساده است. هدایت اجباری بسیار آسان است. اما این نوع هدایت سعادت بخش نیست.

اگر رئیس یک دانشگاه بیندیشد و بگوید: در صد قبولی را صد در صد خواهم نمود. ما شاء الله! چطور ممکن است؟ گفت: برگه‌های پاسخ کامل را بین دانش آموزان پخش خواهم نمود و در سمت چپ علامت صد در صد را زده اند. ما دانش آموزان را در سالنی گرد می‌آوریم و برگه‌ها را به آنان می‌دهیم. به دانش آموز می‌گوییم: فقط نام خود را بنویس و بیرون برو. نتیجه این می‌شود که تمام دانش آموزان قبول می‌شوند و همه نمره‌ی ممتاز می‌آورند. این موفقیت در نزد مردم چه ارزشی دارد؟ ارزشی ندارد. این موفقیت از نظر دانش آموزان نیز ارزشی ندارد. از نظر رئیس دانشگاه نیز این پیروزی ارزشی ندارد. پس هدایت اجباری هیچ ارزشی ندارد.
این مثال جالب را تصور کنید: اگر قرار باشد هر کسی که به دختران نگاه می‌کند بینایی‌اش را از دست دهد ملحدان چه می‌کنند؟ چشم پوشی می‌کنند. ملحد نگران چشم خود است. قدرتمندان اساسا این گونه اطاعت می‌کنند. قدرتمندان روی زمین و طاغوتیان صد در صد فرمانبری می‌شوند. آیا این اطاعت از آنان، داوطلبانه است. آنان مجبور هستند. اگر خداوند بخواهد ما را مجبور به اطاعت کند مسأله ساده است. این اجبار به فرمانبری هیچ ارزشی ندارد. فرقی ندارد و انسان را نه پس می‌راند و نه پیش می‌راند. چیزی که انسان را والا می‌گرداند این است که با اختیار به سوی الله برود و از او فرمان برد و با اراده‌ی خود نزد الله بشتابد و از روی محبت فرمان او را ببرد. گویا خداوند بزرگ خواسته ارتباط میان خود و بندگانش ارتباط محبت آمیز باشد:

﴿ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ (54) ﴾
﴿ آنان را دوست مى دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند﴾

( سوره مائده )

 باید تمام آیاتی را که مفهومی مانند «اگر خدا می‌خواست تمام مردم را هدایت می‌نمود» را این‌گونه بفهمید. این هدایت اجباری هرگز ارزشی ندارد. شما را والا نمی‌گرداند و به خوشبختی نمی‌رساند. اما چیزی که شما را به خوشبختی می‌رساند این است که دختری از کنار شما بگذرد و بتوانید یک چشم سیر به زیبایی‌هایش بنگرید، اما به خاطر ترس از خدا و محبت به او و اطاعت از او چشم از دختر می‌پوشید و می‌گویید: من از خداوند جهانیان می‌ترسم. شما می‌توانید نماز نخوانید. زمستان است، هوا بسیار سرد است، رختخواب نرم و گرم است و اذان صبح را می‌شنوید. جسم شما تمایل به خواب دارد، ولی شما پتو را از روی خود بر می‌دارید و وضو گرفته و نماز می‌خوانید. شما مختار هستید. خواسته است که با اختیار بروید. خواسته است فرمانبرانه به سوی او بروید. خواسته با اراده‌ی خود به سوی او بشتابید. خواسته تا ارتباط شما با او ارتباط عشق و دوستی باشد.

بنده‌ی جبر و بنده‌ی شکر:

 بنابراین انسان‌ها عباد یا عبید هستند. عباد جمع هست و عبد الشکر یعنی بنده‌ی سپاسگزار و عبید جمع است و عبد القهر یعنی بنده‌ی جبر است. هر دو بنده‌ی خدا هستند حتی ملحد و کافر و نافرمان و معنای عبد یعنی بنده و در اختیار خداوند، در هر لحظه‌ای که خون در یکی از رگ‌های مغز لخته شود، در حالی که در بهترین حالت زندگی قرار دارد، ناگهان فلج شده روی زمین می‌افتد و قدرت تکلم را از دست می‌دهد و به شما گفته می‌شود: لخته‌ی مغزی یا سکته‌ی مغزی. در لحظه‌ای که رگ‌ها تنگ شود انسان احساس خفگی می‌کند و هر گاه سلول‌ها نامنظم رشد کنند و این بیماری است که زمینیان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، در حالی که بسیار پیشرفت کرده اند. تومور بدخیم که بیماری لاعلاجی است که تا کنون درمانی برایش پیدا نشده است. شما در اختیار خداوند هستید. شما در این حالت بنده‌ی جبر هستید. اگر انسان در این هستی بیندیشد خداوند را می‌شناسد، به او روی می‌آورد، او را دوست دارد، کتابش را می‌خواند، عباداتش را به جا می‌آورد و کارهای نیک برای خدمت به خلق او انجام می‌دهد. این عبد جمع آن عباد می‌شود:

﴿ وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا (63) ﴾
﴿ و بندگان خداى رحمان كسانى‏‌اند كه روى زمين به نرمى گام برمى دارند﴾

( سوره فرقان)

﴿ وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ ﴾
﴿ و پروردگار تو به بندگان [خود] ستمكار نيست﴾

( سوره فصلت آيه: 46 )

 پس عبید جمع عبد القهر[بنده‌ی جبر] و عباد جمع عبدالشکر [بنده‌ی شکر] است.
شما مختارید. اگر اختیار نمی‌داشتید عمل شما هرگز ارزشی نمی‌داشت. اگر خداوند بندگانش را مجبور به اطاعت کند پاداش بیهوده می‌شد. اگر آنان را مجبور به نافرمانی می‌کرد مجازات بیهوده می‌شد. اگر آنان را به حال خودشان رها می‌کرد نشان از ناتوانی است. خداوند بندگان را با اختیار امر و با هشدار نهی نموده است و آنان را تکلیف آسان داده است و در ازای عمل اندک پاداش فراوان بخشیده است.
مردی از امام علی رضی الله عنه پرسید: «آیا رفتن ما به شام به خاطر قضا و قدر الهی است؟ گفت: وای بر تو، اگر قضا و قدر حتمی می‌بود در این صورت وعده و وعید باطل می‌شد و پاداش و مجازات بیهوده می‌گشت. خداوند بندگان را با اختیار امر و با هشدار نهی نموده است و آنان را تکلیف آسان داده و تکلیف سخت نداده است و در ازای عمل اندک پاداش فراوان بخشیده است و از روی ضعف نافرمانی نشده و از روی جبر اطاعت نگشته است.»

موقعیت علمی آیاتی که ظاهر آنان جبر و اجبار است:

 برادران، برخی اوقات انسان در فهم برخی از آیات نیازمند یک عالم است. آیه‌ای را که یک بار می‌خواند، شاید ابعاد دقیق آن را نفهمد. از جمله این آیه:

﴿ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ(13) ﴾
﴿ و اگر مى‏‌خواستيم حتما به هر كسى [از روى جبر] هدايتش را مى‏‌داديم، ليكن سخن من محقق گرديده كه هر آينه جهنم را از همه‌ی جنيان و آدميان پر خواهم کرد﴾

( سورة السجدة )

 ظاهر آیه معنای ترسناکی دارد. اما حقیقت آیه این است: ای بندگان من، آیا شما گمان می‌کنید من شما را در اعمالتان مجبور نموده‌ام. اگر می‌خواستم شما را مجبور کنم تنها شما را بر هدایت اجبار می‌کردم. اگر امکان داشت شما را مجبور به کاری کنم شما را در هدایت مجبور می‌ساختم و اگر می‌خواستیم اختیار را از شما می‌گرفتیم و اگر می‌خواستیم تکلیف را از شما بر می‌داشتیم و امانت را از شما پس می‌گرفتیم و رسالت تکلیف شده بر شما را لغو می‌نمودیم و هویت شما را به عنوان آفریده‌ای مکلف از شما سلب می‌کردیم. گفت: ای پروردگار من، من آن را یعنی امانت می‌پذیرم. وقتی پروردگار فرمود:

﴿ إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ ﴾
﴿ ما امانت [الهى و بار تكليف] را بر آسمان‌ها و زمين و كوه‌ها عرضه كرديم، پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناك شدند و[لى] انسان آن را برداشت﴾

( سوره احزاب آيه: 72 )

 اگر می‌خواستیم، اختیار را از شما می‌گرفتیم و اگر می‌خواستیم تکلیف را از شما بر می‌داشتیم و هویت شما را به عنوان آفریده‌ای مکلف از شما سلب می‌کردیم و امانت را از شما پس می‌گرفتیم و رسالت تکلیف شده بر شما را لغو می‌نمودیم و اگر می‌خواستیم شما را مجبور کنیم تنها شما را بر هدایت اجبار می‌کردیم:

﴿ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا 13) ﴾
﴿ و اگر مى‏ خواستيم حتما به هر كسى [از روى جبر] هدايتش را مى‏ داديم﴾

( سوره سجده )

 ولی اعمال شما به دلیل جبر از سوی الله نیست، بلکه از روی اختیار شماست و به خاطر آن‌ها مواخذه خواهید شد و بهای بالایی را خواهید پرداخت.

﴿ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ(13) ﴾
﴿ و اگر مى‏‌خواستيم حتماً به هر كسى [از روى جبر] هدايتش را مى‏‌داديم، ليكن سخن من محقق گرديده كه هر آينه جهنم را از همه‌ی جنيان و آدميان خواهم آكند﴾

( سوره سجده )

 این پاداش عمل آنان و مجازات جرم آنان و سزای دشمنی آنان است. به همین دلیل مهم‌ترین چیزی که باید به آن باور داشته باشید این است که گناهتان را به دیگران نسبت ندهید. روشن‌ترین مثال و بلکه مثال معروف در این باره این است: دانش آموزی هرگز درس نخوانده و طبعاً موفق هم نمی‌شود. وقتی مردود می‌شود می‌گوید: این خواست خدا بوده است. خداوند بزرگ قبولی را قسمت من نکرده است. سبحان الله! آیا به این سخن او نمی‌خندید؟ این سخن وی پذیرفتنی نیست. متاسفانه این سخن مسلمانان امروزی است. به یکی از آنان می‌گویید: چرا نماز نمی‌خوانی؟ می‌گوید: خداوند مرا هدایت ننموده است. چرا پایبند نیستی؟ خداوند هدایت را برایم مقدر ننموده است. تمام گناهان و تمام نافرمانی‌ها و تمام کوتاهی‌هایش را به خداوند بزرگ نسبت می‌دهد. خداوند بزرگ می‌فرماید:

﴿ وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّكُمْ ﴾
﴿ و هر چه در توان داريد از نيرو و اسب‌هاى آماده بسيج كنيد تا با اين [تداركات] دشمن خدا و دشمن خودتان را بترسانيد ﴾

( سوره انفال: 60 )

 آنان بر ضد ما بسیج شده‌اند اما ما برای مقابله با آنان آماده نیستیم. سلاح پیشرفته بر ضد ما ساخته اند و تمام جهانیان را به پیروی از فرهنگ و ابتذال خود و سبک زندگی شان وا داشته اند. این یعنی جهانی شدن، دقیق ترین مفهوم برای جهانی شدن یعنی یک حکومت بسیار قوی فرهنگ و انحراف و ابتذال خود را بر تمام جهان تحمیل کند. کوتاهی از ماست. آنان بر ضد ما تدارک دیده اند و در تاریکی شب کار می‌کنند، در حالی که ما در روز روشن نیز خوابیم.
من امیدوارم که شخص مسلمان در این فکر نباشد که اشتباه خود را به دیگری نسبت دهد. اگر بیشتر به این موضوع بپردازیم بیشتر اشتباهات فرزندان از شما پدران است. ای معلم، بیشتر اشتباهات دانش آموز از توست. از قبول مسئولیت شانه خالی نکن. جسارت داشته باشید و شجاع باشید. بگویید: من اشتباه کردم. اشتباهات من در تربیت فرزندانم آنان را به این روز انداخته است. این یک موقعیت شجاعانه است. جسارت در این است که اشتباهات خود را گردن بگیرید.

﴿ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ(13) ﴾
﴿ و اگر مى‏‌خواستيم حتما به هر كسى [از روى جبر] هدايتش را مى‏‌داديم ليكن سخن من محقق گرديده كه هر آينه جهنم را از همه جنيان و آدميان پر خواهم کرد﴾

( سوره سجده )

 ناگزیر باید حقیقتی را گفت و آن این‌که خداوند می‌داند. آنچه آشکارا روی می‌دهد می‌داند و دانستن او علم آشکار است و از روی اجبار نیست.

خداوند ناتوانی را سرزنش می‌کند...